Een blog over vrouwelijke componisten, en meer bepaald vrouwelijke componisten van fluitmuziek. “Hoe komt een mens erbij?”, hoor ik menigeen denken. Een inleiding dringt zich op…

INLEIDING

Het feit dat je deze woorden leest, betekent dat ik geen onbekende voor je ben, dus hoef ik de link tussen fluitmuziek en mezelf eigenlijk niet meer toe te lichten.  Omdat één van de karakteristieken van een blog nu eenmaal is dat hij ook door onbekenden gelezen kan worden, doe ik het misschien beter toch,  en wie weet kom je alsnog iets nieuws over mij te weten.

MUZIKALE ACHTERGROND

Een jongere versie van mezelf op de fluit (1996)

Tweeënvijftig jaar geleden kwam ik ter wereld in een muzikaal gezin. Beide ouders waren muzikaal aangelegd, met een uitgesproken interesse voor klassieke muziek, maar ze waren geen muzikanten. Van ons mama kregen we de liefde voor opera mee, van ons papa dan weer meer de liefde voor koor-en pianomuziek. Ik was de derde van vier. Drie jaar voor mij is Jan geboren, de enige jongen in het gezin. Al op jonge leeftijd bleek hij over een bijzonder muzikaal talent te beschikken. Hij koos voor piano, hoewel die keuze eigenlijk voor hem gemaakt werd. ,  Hij was amper acht jaar oud,  en in die tijd was het immers nog de gewoonte dat kinderen gewoon deden wat hun ouders van hen verlangden… Ik ben intussen zelf vier kinderen rijk, en het moet gezegd dat tijden héél erg veranderd zijn… Alle keuzes van ons viertal werden gemaakt in samenspraak met hen, net zoals ook zijzelf beslisten om bepaalde activiteiten al of niet stop te zetten. Tot zover deze kanttekening!

Jan begon dus aan zijn opleiding piano aan de muziekacademie van Izegem en deed dat met veel overgave en een uitzonderlijk talent. Drie jaar later werd ook ik ingeschreven voor notenleer en het jaar erop voor piano. De overgave en het talent waarmee ik dat deed, waren een stuk minder groot… Nu, het was ook niet evident om een broer als Jan te hebben (hoe graag ik jou ook zie, lieve broer van me, voor ’t geval je deze woorden ooit te lezen krijgt!!). “Ze doet haar best maar is bijlange zo goed niet als haar broer”, zijn woorden die ik vaak te horen kreeg en die mij uiteindelijk deden besluiten om te stoppen met piano. Maar de  liefde voor muziek bleef aan me trekken en op 14-jarige leeftijd koos ik er zélf voor om fluitles te volgen. “Dat is een instrument dat mijn broer absoluut nooit zou kunnen bespelen”, was mijn grootste motivatie hiervoor. Intussen speelde Jan ook geregeld samen met een talentvolle Izegemse fluitiste, Marijke Gheysen, die eigenlijk mijn allereerste inspiratiebron werd. Van haar kreeg ik aan de muziekacademie van Izegem de eerste jaren les, tot we in 1984 naar Brugge verhuisden en ik de overstap moest maken naar het Brugs conservatorium. Daar had ik het grote geluk in de fluitklas terecht te komen van Eric Dequeker. Een strenge maar o zo minzame leerkracht en een ongelofelijk fluitist. Hij stierf in 1992 onverwacht op 39-jarige leeftijd aan een hartaderbreuk. Onder zijn vleugels heb ik de echte liefde voor de dwarsfluit ontdekt.

Het instrument dat ik in 1991 samen met Peter kocht met mijn allereerste loon.

Tijdens mijn hogere studies stopte ik even met fluitspelen. We schrijven 1987.  “Gebrek aan tijd”, luidde de officiële reden, de échte reden was iets pijnlijker en heb ik jarenlang voor mezelf gehouden. Ik was op een punt gekomen dat ik zelf een fluit moest aanschaffen omdat je een instrument slechts vier jaar kan huren.  Ik wist dat ze thuis de middelen niet hadden voor deze toch wel dure aankoop en dacht toen dat het een wijze beslissing was om gewoon te stoppen. Fout gedacht… ik miste het hele muziek-gebeuren o zo hard, en net in die periode moesten we ook afscheid nemen van ons mama. Ik was toen 19, het waren geen gemakkelijke jaren. Ik besefte zeer goed dat ik niet hetzelfde talent had als mijn broer, maar ergens had ik er tot dan ook altijd van gedroomd om muzikante te worden… Soit, het is anders gelopen, en vertaler zijn is ook een hele mooie invulling van mijn professionele loopbaan gebleken. Intussen kwam Peter op mijn weg, en hij was het die, eens ik was afgestudeerd en begon te werken, samen met mij en mijn eerste loon een dwarsfluit ging kopen. Dat moet in het jaar 1992 geweest zijn. Het instrument heeft een zilveren kop en is mij ontzettend dierbaar. Ik bespeel het vandaag trouwens nog steeds.

Ik schreef mij opnieuw in aan het Brugse conservatorium en maakte mijn opleiding af. Hiervoor moest ik uiteraard een nieuwe leraar kiezen. Het werd Patrick Beuckels, een heerlijke leerkracht die mij o zoveel heeft bijgebracht zowel op vlak van muziek als op menselijk vlak. Er volgden enkele zalige jaren waarin ik in mijn vrije tijd volop kon musiceren en heel wat gelijkgestemde vrienden maakte. Aan alle mooie liedjes komt echter een einde, en zo ook aan dit… In de jaren 90 kon je na het afronden van je 9-jarige opleiding instrument gewoon niet langer les volgen voor datzelfde instrument. Het stond je natuurlijk vrij om een ander instrument te kiezen, wat ik tot twee keer toe heb geprobeerd. In eerste instantie koos ik voor de cello. Ik volgde twee jaar les bij Jan Van Kelst, en ik heb er leuke momenten beleefd maar er was geen “coup de coeur” voor het instrument. Ik wilde blazen… niet strijken… Vervolgens koos ik voor een instrument dat tot dezelfde familie behoorde als de dwarsfluit, namelijk de traverso (houten dwarsfluit zonder kleppen op de openingen). Het grote voordeel was dat ik opnieuw onder de vleugels terechtkwam van Patrick Beuckels die in eerste instantie altijd een traversospeler is geweest. De lessen waren bijzonder leuk, altijd weer wist Patrick mij te boeien. Alleen… het muziekgenre dat eigen is aan de traverso, namelijk de barokmuziek, was – hoe mooi ook – niet zo mijn ding. Van nature heb ik een behoorlijk uitgesproken temperament, en tijdens het traverso spelen had ik continu het gevoel dat ik mij moest inhouden. Het kwam er eigenlijk op neer dat ik alles vergeleek met het fluit spelen. Dus ook de traverso werd opgeborgen.

CREEREND MUSICEREN

De Academie in Blankenberge. Foto genomen op de dag dat ik mij ben gaan inschrijven, in 2018

De jaren gleden voorbij, mijn tijd ging op aan mijn gezin en aan keihard werken om taal-ad-visie, mijn vertaalbureau, uit te bouwen. Muziek was nog altijd van groot belang, maar dan eerder als passief liefhebber. Tot ik op een dag – dit zal nu vier jaar geleden zijn – vernam dat het DKO werd uitgebreid met een nieuwe richting: Creërend musiceren. In Brugge werd de richting nog niet ingericht, maar wel in de muziekacademie van Blankenberge. De richting was bedoeld voor mensen als ik: mensen die hun opleiding voor hun instrument volledig hadden afgewerkt, maar zich toch nog verder wilden vervolmaken op amateurniveau. Ideaal! Precies waarnaar ik op zoek was. Ik kwam er terecht in de fluitklas van Sabine Warnier, een zeer begenadigd fluitiste die vele jaren geleden samen met mij in de fluitklas zat van Eric Dequeker, zij het dan enkele niveaus hoger. De afgelopen jaren hebben we al vele mooie muzikale momenten beleefd samen. De lessen bij Sabine zijn zalvend voor mijn ziel! Telkens weer kom ik er met opgeladen batterijen van terug. Het is niet altijd evident om mezelf ertoe aan te zetten de nodige studietijd in te bouwen in mijn drukke programma, maar Sabine blijft mij onvermoeibaar stimuleren om dat wél te doen, zonder mij onder druk te zetten. Een zaligheid. Naast de lessen bij Sabine, zijn er ook de bijzonder leuke repetities met het orkest van de academie, onder leiding van Tim Breckpot. Samen muziek maken, ik weet echt niets leukers te bedenken. 

Helaas komt ook aan dat mooie liedje een einde… De opleiding duurt in principe drie jaar, maar daar hebben we gelukkig al een jaartje aan kunnen breien. In juni 2023 is het echter definitief afgelopen. Bij wijze van eindexamen, wordt van de leerling in de richting Creërend musiceren verwacht dat hij of zij een ‘project’ voorstelt, waarin het zuivere bespelen van je instrument wordt overstegen. Er kan een link worden gelegd met één of meerdere andere kunstdisciplines. Dat kan schilderkunst zijn, of theater, woord, beeldhouwkunst…Creatieve vrijheid in overvloed en in alle richtingen. Ik heb er mijn hoofd over gebroken, want behalve muziek en fluit spelen, ben ik écht niet kunstzinnig aangelegd. Dankzij het extra jaartje kon ik er gelukkig goed over nadenken en op een dag wist ik het: ik zou de link leggen met het geschreven woord. Vraag me niet om zaken mondeling toe te lichten of teksten voor te dragen of toneel te spelen, maar schrijven, daar ben ik als vertaler in hart en nieren bijzonder vertrouwd mee. Wie mij kent, weet dat ik snel en graag in de pen kruip. Zo ontstond bij mij de idee om in het kader van mijn project een blog te beginnen schrijven. Nu was het alleen nog een kwestie van een interessant thema te vinden waar Sabine en ik een schooljaar lang konden aan werken. Dat thema kwam ook geheel toevallig op mijn weg…

MIJN TWEE INSPIRATIEBRONNEN

Cecile Chaminade (1857-1944)

Peter en ik zijn niet echt TV-kijkers, maar tegen een goede Netflixserie zeggen we geen neen. Zo maakten we enkele maanden geleden kennis met de serie “Anne with an E”. De serie is gebaseerd op het boek "Anne of Green Gables" van Lucy Maud Montgomery uit 1908 en speelt zich af op het Canadese platteland in het begin van de 20e eeuw. Eén van de thema’s die de rode draad vormen, is de onderdrukking van de vrouw in die tijd. Vrouwen hoorden thuis aan de haard, mochten niet stemmen, hadden geen beslissingsrecht,… De reeks voert enkele sterke vrouwelijke personages op en wist ons wel te bekoren. In één van de afleveringen werd een huisconcert georganiseerd, met als gastpianiste de Franse Cécile Chaminade. De figuur van de pianiste intrigeerde mij en na het bekijken van de aflevering, zocht ik wat meer op over haar. Het bleek te gaan om een pianiste die eigenlijk op de eerste plaats actief was als componiste. Alleen ging men er in die tijd van uit dat vrouwen nooit of te nooit even goed konden componeren als mannen. Het feministische kantje in mij werd wakker, en getriggerd door Chaminades levensverhaal, ging ik op zoek naar haar muziek. Ik kwam uit op het Concertino voor fluit en orkest/piano. Wondermooie muziek vond ik het, die op het eerste gezicht mijn petje vér te boven ging. Maar ik was erdoor betoverd, ik wilde en zou het stuk instuderen.

De reeds aangekochte partituren die klaar liggen om te worden ingestudeerd

Zo kreeg mijn projectvoorstel stilaan vorm: ik zou een schooljaar lang enkel werk spelen van vrouwelijke componisten, van 1700 tot vandaag. Hoe ben ik dan tot het schrijven van een blog gekomen? Wel, het antwoord op deze vraag brengt mij bij mijn tweede inspiratiebron: Veerle Janssens. Mijn online zoektocht naar vrouwelijke componisten bracht mij bij haar. Zij is een Vlaams journaliste, die vele jaren lang de eindredactie deed van de Tijd en de Standaard. Daarnaast was ze ook een groot liefhebster van de piano. Rond haar vijftigste kampte ze met een burn-out en in die periode besloot ze een boek te schrijven, gewijd aan vrouwelijke componisten van pianomuziek, “Vrouw aan de piano”. Ook zij koppelde hieraan een blog waarin ze de componistes in kwestie uitgebreid in de schijnwerpers plaatste. Mijn idee was geboren! Elke maand van het schooljaar zal ik wijden aan een andere componiste waarvan ik die maand een werk instudeer en die ik tijdens mijn maandelijkse blog aan jullie  zal voorstellen. In mijn blog wil ik de componiste in kwestie in de spotlights zetten. Iets wat tijdens hun leven veel te weinig is gebeurd. Naast hun levensverhaal, krijgen jullie ook  anekdotes te lezen die tekenend zijn voor de inspanningen die het hen gekost heeft om als vrouwelijke componiste de geschiedenisboeken in te gaan. 

Beginnen doe ik met Cécile Chaminade, omdat zij uiteindelijk mijn eerste inspiratiebron was en ook omdat het instuderen van haar Concertino wel wat tijd zal kosten...

Eind mei 2023 volgt dan de eigenlijke voorstelling van mijn project. Tegen dan moeten de acht stukken ingestudeerd en afgewerkt zijn. Een uitdaging, maar wel één waar ik met heel veel enthousiasme mijn tanden in zet en waarvoor ik kan rekenen op de nooit aflatende steun van mijn fluitleerkracht en van Peter en onze kroost, mijn allergrootste fans.